Әкімдер сайлауы – саяси жаңғырудың жемісі

  Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың басты бағытты саяси реформаларға бұрып, мемлекеттік басқару жүйесін реттеуді қолға алғаны өте құптарлық қадам болды. Өйткені басшылықты реттеп алмай, тіршілікті түзеу қиын.

«Айқын» ақпарат

  Елімізде адал әрі әділ мем­ле­кет­­тік қызметшілер мен депу­тат­тар болуы тиіс. Жаңа Қазақстанды сон­­дай азаматтар аяғына тұр­ғыза­ды. Саяси жаңғыру болмай, әлеу­мет­тік, экономикалық тұрғыда да­му да, өсу де мүмкін емес. Сол се­бепті сайлау жүйесіне біршама өз­герістер енгізілді. Атап айтсақ, Мә­жіліс және мәслихат сайлауы тәр­тібі өзгеріп, мажоритарлы жүйе­мен өткізілді. Яғни, Мәжіліс де­путаттарының 70 пайызы про­пор­ционалды, 30 пайызы мажори­тарлы жүйемен сайланды. Төменгі палатадағы 49 депутаттың ішінде 6 саяси партияның өкілдері де бар. Ал облыстық мәслихаттарда 50 пайызы пропорционалды, 50 пайызы можариталы жүйемен сайланғандар болса, аудандық мәслихаттарда – 100 пайыз өзін-өзі ұсынған депутаттар. Президент партиялардың институционалдық және ұйымдастырушылық қабі­летін арттырып, бәсекелестікке бейімделуіне көңіл бөліп отыр. Жал­пы, жаңа үлгі Парламенттің тө­менгі палатасына жаңаша көз­қарасты азаматтардың келуіне мүмкіндік берді. Мен – бірман­датты округ бойынша өзін-өзі ұсы­нып сайланған депутаттың бірі­мін. Императивті мандатқа көшу арқылы депутаттардың өза­ра сайлаушылармен байла­нысын ны­ғайту көзделген. Аманат арқа­ла­ған сайын жауапкершілік кү­шейе­ді екен. Абай хакім айтқан­дай, Құдайдан қорқып, пендеден ұялып жұмыс істейсің.

  Сол сияқты ауыл, аудан әкім­дерінің сайлауы да жаңашылдық. Президент бастамаларының бар­лығы да адалдық пен әділдікке не­гізделген, билік пен халыққа игілікті екені даусыз. Саяси тран­с­формация адалдықтың сақталып, әділдіктің орнауын қалыптастыра­тын ойын ережесі. Бұл сан салада бармақ басты, көз қыстылық пен монополияның түп-тамырымен жою­ға жол ашады. Жаңа Қазақ­станды құру үшін бетке алған бағыттан танбай, жаңа белестерді сөз­бен емес нақты іспен бағын­дыру керек.

  Ауыл әкімдерін сайлау тәуел­сіздік тарихындағы айтулы белес­тің бірі болды. Енді, міне аудан әкім­дері де сайланбақшы. Әкім сай­лау – қазаққа бейтаныс рәсім емес. Бабаларымыз болыс, би, қа­зыларды да, ханды да сайлаған. Ұлы далада қалыптасқан сайлауы да, заңы да, басқару жүйесі де бол­ған. Сол үдеріс жаңғырып жатса, неге құптамасқа?! Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың әкімдер сайлауын қолға алуы саяси рефор­маларға тың серпін берді. Былтыр­дан бері мыңнан аса елді мекенде сайлау өтіп, 603 ауылдық округ әкімі сайланды. Олардың 215-і өзін-өзі ұсынса, қалғаны – қайта сайланған бұрынғы әкімдер. Биыл пилоттық жоба ретінде алғаш ен­гізіліп отырған сайлау 3 қала мен 42 ауданда өтеді. Олардың бар­лығы көпшілік сеніміне ие бол­ған­дықтан әкім болып сайланды.

  Үміткерлерге талапты күшейту ке­рек. Қазір «бөліп ал да билей бер­ге» салынып, әкімдікке мансап үшін таласатын кезең емес. Кері­сін­ше, ел үшін еңбегін аямайтын заман. Әкім сайлауы кандидаттар арасында бәсекелестік тудырады. Жергілікті жұртшылықтың ат­қару­шы билікті өзі таңдап, өзі сай­лауы – демократиялық жария­лы­лықтың арқасы. Атқарушы би­лікті сайлау әлемдік тәжірибеде бар. Америкада да штат губерна­тор­лары мен қала мэрлерін сай­лайды. Есесіне, ел де тыныш, жо­­­ғарғы билік те тыныш. Әр ок­руг өзі аттай қалап сайлаған ада­­мы­на сенім артады, сенімін ақ­та­маса, мерзімінен бұрын алып тас­­тай салады. Яғни, жұмыс істе­мей­тін әкім халыққа, халық та өзі таңдап сайлаған әкіміне ренжі­мейді.

  Алдағы аудан әкімдерінің сай­лауы сәтті өтетініне күмән жоқ. Тек халық сөздің емес, істің ада­мын таңдаса игі. Қазір мұндай таң­дау туындап тұрған шақ. Сай­лауға 25 жастан асқан мемлекеттік қыз­метте еңбек өтілі бар азаматтар өзін-өзі де және кез келген пар­тия­ның ұсынысымен де түссе, ха­лық өзінің қалаулысын сайлай ала­ды. Әкім – ортақ тұлға. Сон­дық­тан әкімдер ұлтқа, руға бөлу­ден бойын аулақ ұстап, тек халық деген ұғыммен жұмыс істеп, се­нім­ді ақтау басты міндет. Тек сон­да сайлаушылардың сайлауға жә­не атқарушы билікке деген се­німі артады.

  Түкпірде бір әкім сүрінсе, бар­лық билікке сын. Президент әкімдердің – биліктің әрбір елді ме­кендегі тікелей өкілі ретінде жұрт олардың қызметіне қарап бү­кіл мемлекеттік басқару жүйе­сінің тиімділігін бағалайтынын айтты. Сондықтан тиімді мемле­кет және әділетті қоғам талаптары­на сай болу үшін сайлауды әділ өт­кізуді тапсырды.

  Әкімдерді сайлау – дер кезінде қолға алынған іс. Аудан әкімдерін сайлаудың өзі – ауыл әкімдері сай­лауының сәтті өткенінің бел­гісі. Сайлау не үшін керек? Әкім бо­латын үміткерлер арасында бәсе­келестік пайда болады әрі жарысып жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Халық та бір сайлауда үде­сінен шықпаған әкімді екінші рет сайламайтын болады. Сол үшін әрбір адам «сайламасақ та сай­лаулы» деген сенімсіздіктен ары­лып, сайлауға азаматтық борыш деп қарауы тиіс. Мемлекет басшы­сы халық пен билік арасында ашық диалог қалыптастырып, бір­лік­те тірлік кешуге шақырады. Жаңадан жасақталып жатқан реформалар – жаңа әрі әділетті Қа­зақстан құрудағы алғышарттар.

 Қытайдың әйгілі ойшылы Конфуций «Өз отбасында тәртіп жоқ адам мемлекетті тәртіпке кел­тіре алмайды» деген. Мемлекет ауыл­дардан, қалалардан, облыс­тардан құралады. Президент айт­қан­дай, әкімдер мемлекеттің жер-жердегі өкілдері болған­дық­тан, халық тарапынан айтылған әрбір сын-ескертпелерді шын қа­былдап, елмен алыспай про­б­леманы шешумен айналысқаны абзал. Сондықтан олар ұлтқа, руға бөлу емес, халық деген ортақ ұғым­ды ұстанып, жұмыс істесе, жаңа реформалардың жеңісі сол бо­лады.