Қазақстан Республикасының

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы

іс-қимыл агенттігі

Менің өтініш беру себебі «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңы талаптарының бұзылуы болып табылады, ол, өз кезегінде, аграршылардың заңды құқықтарына нұқсан келтіруге және ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу шеңберінде мемлекеттік қолдау шараларын алу кезінде кедергілер жасауға әкеп соқтырды.

Мәселен, «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңының 33-1-бабының                    2-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы Парламентінің және оның Палаталарының нормативтік қаулыларын, Қазақстан Республикасы Президентінің нормативтік құқықтық Жарлықтарын, Конституциялық заңның нормативтік қаулыларын қоспағанда, Қазақстан Республикасы Парламентінің қарауына енгізілетін заңнамалық актілердің жобалары, өзге де нормативтік құқықтық актілердің жобалары міндетті түрде Сыбайлас жемқорлыққа қарсы ғылыми сараптамаға жатады. Қазақстан Республикасы Сотының және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының, Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының нормативтік құқықтық қаулыларын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалатын нормативтік құқықтық актілерді қамтиды.

Алайда, сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізу міндеттілігі туралы көрсетілген талап іс жүзінде орындалмайды. Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2018 жылғы 23 шілдедегі №317 бұйрығына (бұдан әрі – бұйрық) сәйкес инвестициялық салымдар кезінде агроөнеркәсіптік кешен субъектісі шеккен шығыстардың бір бөлігін өтеу жөніндегі субсидиялау қағидаларының 12-тармағына және 2-қосымшасына ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуға арналған инвестициялық шығындарды өтеу «талап етілген ауыл шаруашылығы техникасын» сатып алған жағдайларда 25% немесе 30% мөлшерінде жүзеге асырылады (бұйрыққа тиісті өзгерістер 2021 жылы енгізілген).

Бұл ретте, 2021 жылы енгізіліп жатқан талап етілетін техника тізбесі туралы новеллаға сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізілмеді, өйткені Ауыл шаруашылығы министрлігі (бұдан әрі – АШМ) Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ға жіберген Қағидаларға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы бұйрық жобасының редакциясында. Ереженің 12-тармағына өзгерістер болған жоқ.

Нәтижесінде, талап етілетін техниканың тізбесін енгізуді көздейтін бұйрық сыбайлас жемқорлық нормаларын анықтауға талдау жүргізбестен «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңының 33-1-бабының талаптарын бұза отырып бекітілді.

Қағидалардың жоғарыда аталған 12-тармағы өзге заңдардың талаптарын бұзатынын қосымша хабарлаймын.

Мәселен, Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің (бұдан әрі – Кәсіпкерлік кодекс) 2-бабының 3-тармағына сәйкес мемлекеттік органдардың жекелеген кәсіпкерлік субъектілерінің артықшылықты жағдайын белгілейтін нормативтік құқықтық актілерді қабылдауына тыйым салынады.

Сонымен қатар, АШМ Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің (бұдан әрі – ИИДМ) келісімі бойынша фермерлердің ауыл шаруашылығы техникасын жекелеген сатушылардың пайдасына таңдауын заңсыз шектейтін құқықтық акт қабылданды (корпоративтік мүдделер).

Қағидалар мәтінінде және басқа да нормативтік құқықтық актілерде «талап етілетін техника» анықтамасы жоқ, өлшемшарттар анықталмаған, мұндай талап қалай және қалай анықталады. Белгісіз түрде тізбе ИИДМ-нің «жер қойнауында» қалыптастырылады және АШМ-де жұмыс істеу үшін жіберіледі. Тіпті сұранысқа ие емес және «дана» режимде жүзеге асырылған техниканы тізімге енгізу фактілері де бар.

Нақты сұраныс фермерлердің таңдауымен және әділ бәсекелестік нәтижесінде пайда болған нарықтық сұраныспен анықталады деп санаймын, әсіресе Ережелердің мақсаты басқа бағыттар бойынша толық мемлекеттік қолдау көрсетілетін машина жасаушыларды емес, фермерлерді қолдау болып табылады.

Бұл жерде заңнамада және бекітілген Ережеде ИДМ сұранысқа ие техниканың тізбесін айқындау және қалыптастыру бойынша тиісті құзыреті жоқ екенін атап өту қажет.

АШМ өзінің ресми жауабында ИИДМ-ге сілтеме жасай отырып, пилоттық жоба туралы тезистермен, сондай-ақ өз өндірісін дамыту арқылы импортқа тәуелділікті қысқарту бөлігінде «Өнеркәсіптік саясат туралы» Қазақстан Республикасы Заңының нормаларымен «қамтылады».

Бұдан басқа, АШМ ҚР Премьер-министрі А.Маминнің 2021 жылғы                 9 ақпандағы ресейлік тараптың алыс шет елдердегі техниканың құндық лимиттерімен ресейлік өндірістің ауыл шаруашылығы техникасы үшін құн лимиттерін теңестіру немесе арттыру жөніндегі ұсынысын пысықтау қажеттігі туралы тапсырмасына сілтеме жасайды.

Бұл ретте, қазіргі уақытта АШМ ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу кезінде субсидиялауда сараланған тәсілді тереңдетуді көздейтін Қағидаларға түзетулер әзірлеу жолымен субсидиялар алуға қолданыстағы кедергілерді күшейту бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Түзетулерге сәйкес ИИДМ тізбесіндегі ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу үшін субсидиялаудың 30% жоғары мөлшерлемесі сақталады, ал техника мен машиналардың басқа үлгілері үшін 15% мөлшерінде субсидиялау көзделеді.

Мәселен, егер №1.1 паспорт бойынша артық төлем №1 паспортпен салыстырғанда 2021 жылы – 1,8 млрд. теңгені, 2022 жылы - 5,7 млрд. теңгені құраса, онда түзетулер қабылданған жағдайда бұл сома 20 млрд. теңгені құрауы мүмкін деп болжауға болады.

Кәсіпкерлік кодекстің 163-бабының 4-тармағына сәйкес мемлекеттік органдар өз құзыреті шегінде экономиканың тиісті салаларында мемлекеттік саясатты іске асыру кезінде бәсекелестікті дамыту жөнінде шаралар қабылдауға және бәсекелестікке теріс әсер ететін іс-әрекеттер (әрекетсіздіктер) жасамауға міндетті.

Сонымен қатар, уәкілетті мемлекеттік органдардың нақты іс-әрекеттері қолданыстағы заңнаманың талаптарына сәйкес келмейді. Аграршылардың ортақ мүдделеріне нұқсан келтіретін корпоративтік мүдделерге ашық лоббизм жүргізілуде.

Сонымен қатар, мұндай шектеулер техника өндірушілерінің алыпсатарлық әрекеттерін ынталандырады. Осылайша, 2021 жылдан бастап тракторлар мен комбайндардың құны 60%-дан және одан жоғары өсті.

Жоғарыда айтылған барлық проблемалар соның ішінде Қағидаларға өзгерістер мен толықтырулар енгізу кезінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізбеу салдары болды.

Осыған байланысты, аграршылардың құқықтары мен заңды мүдделеріне тікелей әсер ететін жоғарыда аталған өзгерістерді қабылдау кезінде «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңының талаптарын елемеуге жол беру және оларды сақтамағаны үшін лауазымды тұлғалардың жауапкершілігінің болмауы туралы мәселе туындайды.

Жалпы, «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңының 33-1-бабы 2-тармағының формальды сипаты және осы тармақты орындау бойынша Мемлекеттік органдардың сайлау тәсілі туралы мәселе туындайды.

Мәселен, мемлекеттік органдардың жоғарыда көрсетілген талаптарды сақтауына мониторинг пен бақылаудың болмауы және тиісті жауапкершіліктің болмауы НҚА жобаларын әзірлеуші органдарға қандай жағдайларда сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізетінін және қайсысында онсыз жүретінін дербес анықтауға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда әзірлеуші орган оң қорытынды алуға күмәнданған жағдайларда ол жүргізілмейді деп айтуға негіз бар.

Нәтижесінде, сыбайлас жемқорлыққа қарсы нормаларды анықтауға, сондай-ақ оларды жою бойынша ұсынымдар әзірлеуге арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама институты тиімді болып табылмайды.

Айта кету керек, Үкіметтің 2022 жылғы бюджеттің атқарылуы жөніндегі есебіне сәйкес 2020 жылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізуге 924,4 млн теңге, 2021 жылы – 1 627, 2 млн теңге, 2022 жылы - 866,0 млн теңге бөлінді.

Осыған байланысты, егер іс жүзінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптаманың мақсаттары мен міндеттеріне толық көлемде қол жеткізілмесе, бюджет шығындарының орындылығы туралы мәселе негізді түрде туындайды, өйткені «Құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасы Заңының                    2-бабының 2-тармағында көрсетілген НҚА-ның барлық жобалары сараптамамен қамтылмайды.

Осыған байланысты «Құұқықтық актілер туралы» ҚР Заңынан сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізу міндеттілігі туралы ережелерді алып тастау мәселесі тұр.

Жоғарыда аталған мәселелер бойынша мен АШМ, ИИДМ, Ұлттық экономика және Әділет министрліктеріне бірнеше рет жүгініп, тек жазылымдарды ғана алдым, алайда мәселе шешілмейді және екі ай бойы созылып келеді.

Баяндалғанның негізінде Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінен уәкілетті орган ретінде нормативтік құқықтық актілерге заңда көзделген сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізбестен қандай да бір түзетулер қабылдауға жол берілетіндігіне, оны өткізу туралы талаптың орындалуын және оны өткізбегені үшін мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың жауапкершілігін қамтамасыз ету мақсатында қабылданатын шараларға қатысты ұстанымын білдіруін сұраймын.

Қарау нәтижелері мен қабылданған шаралар туралы ақпаратты «Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы» Конституциялық заңға сәйкес белгіленген тәртіппен енгізуді сұраймын.