Қазақстан Республикасының

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы

іс-қимыл агенттігі

Ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу шеңберінде шаруалардың құқықтарына қысым жасау, мемлекеттік қолдау шараларын алу кезінде кедергілер жасау туралы өтініштерге байланысты мен 2021 жылы енгізілген «Сұранысқа ие техника» деп аталатын тізбеге субсидиялаудың жоғары ставкасы туралы новелла бойынша талқылау жүргізген болатынмын.  

АШМ бұйрығымен (бұдан әрі – бұйрық) бекітілген АӨК субъектісі шеккен шығыстардың бір бөлігін өтеу жөніндегі субсидиялау қағидаларының                     12-тармағына және 2-қосымшасына сәйкес ауыл шаруашылығы техникасын сатып алуға жұмсалған шығындарды өтеу 25% мөлшерінде, ал «талап етілген техниканы» сатып алған жағдайларда 30% мөлшерінде жүзеге асырылады.

Бұл ретте тізбені құруды ҚР ИИДМ жүзеге асырады, дегенмен ИИДМ-де мұндай құзырет жоқ. Сонымен қатар, техникаға сұранысты анықтау тәртібі жоқ және ИИДМ осы тізімді өз қалауы бойынша анықтайды. Іс жүзінде осы тізімдегі көптеген техника модельдері танымал емес. Осыған байланысты аталған новелланың сыбайлас жемқорлық мәселесі туындайды.

Алайда, «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңының 33-1-бабының                      2-тармағын бұза отырып, «талап етілген техника» тізбесі туралы новеллаға сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізілген жоқ, өйткені АШМ сараптамаға тиісті өзгерістер болмаған бұйрықтың жобасын жіберді. Сондай-ақ АШМ бұйрықтың жобасын ашық нормативтік құқықтық актілердің интернет-порталында 12-тармаққа өзгертусіз орналастырды, нәтижесінде аталған новелласы бар бұйрық аграршылармен талқылаусыз «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңының 18-бабының 4-тармағын бұза отырып бекітілді. Сонымен қатар, 2021-22 жылдары «талап етілген техникаға» жоғары мөлшерлемеге байланысты артық төлем 7,5 млрд.теңгені құрады, оған тағы 3 000 бірлік МТЗ тракторын сатып алу субсидиялануы мүмкін.

Екі ай бойы АШМ, Әділетминистрлігі, ИДМ және ҰЭМ-мен хат алмасу жүргіздім, алайда нәтиже болмады. Заңнама талаптарының анықталған бұзылуына қарамастан бұйрық қолданысын жалғастыруда.

Осыған байланысты а.ж. 21 маусымында ҚР Парламенті Мәжілісінде ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, Әділетмині, АШМ, ҰЭМ, ҚР БП өкілдерінің қатысуымен көрсетілген бұйрық мысалында НҚА жобаларына сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізу туралы «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңының ережелерін іске асыру талқыланды, оның барысында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды өткізудің бірқатар күрделі мәселелері анықталды.

2019 жылы Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша НҚА сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптамасы қалпына келтірілді. Алайда, сараптама жүргізу міндеттілігі туралы көрсетілген талап көрсетілген бұйрық жағдайында анықталғандай әрдайым орындалмайды.

Сонымен қатар, кеңес қорытындысы бойынша НҚА жобаларын сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптаудың басқа да мәселелері анықталды.

Біріншіден, мемлекеттік органдар жобаның бір бөлігін ғана сараптамаға жібере отырып, сараптаманы айналып өту мүмкіндігіне ие. Сараптама жүргізу қағидаларында нормативтік актінің жобасына сараптама жүргізілгеннен кейін өзгерістер мен толықтырулар енгізілетін жағдайлар көзделмеген.

Екіншіден, бірде-бір мемлекеттік орган айтылған ескертулерді шешу бойынша жауапкершілікті өз мойнына алған жоқ, ал ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі сараптама жүргізу жөніндегі бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі ғана болып табылады.

Үшіншіден, сараптаманың сапасы туралы мәселе туындайды. Жүргізілетін сараптаманың сапасын ешкім бағаламайды. Сараптама әдістемесін жетілдіру бойынша жұмыс жүргізілмейді. Сараптама ұсынымдық сипатқа ие және сарапшылар оның мазмұны үшін жауап бермейді. Сараптама ескертулерін пысықтау тәртібі анықталмаған, бұл әзірлеуші органдарға сараптама ескертулерін елемеуге мүмкіндік береді.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Президент сараптаманы қалпына келтіру туралы тапсырма берген сараптаманың мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізілмейді деп айтуға болады. Сараптама көбінесе ресми түрде жүргізіледі. Бұл үшін жыл сайын үлкен бюджет қаражаты бөлінеді. Бұдан басқа, мемлекеттік органдар жария талқылау үшін ашық нормативтік құқықтық актілердің интернет-порталында НҚА жобаларын орналастыру туралы «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңының талаптарын жазасыз айналып өте алады.

Сыбайлас жемқорлық нормаларын алып тастау бойынша нәтижелердің болмауына әкеп соғатын сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізудің формальдылығына, ашық нормативтік құқықтық актілердің интернет-порталында НҚА жобаларын орналастыру туралы талаптардың формальды орындалуына байланысты сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізу тетіктерін жетілдіру туралы не оны жүргізуді көздейтін «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңының 33-1-бабын алып тастау туралы мәселе туындайды. Сондай-ақ, НҚА жобаларын ашық нормативтік құқықтық актілердің интернет-порталына орналастыру туралы «Құқықтық актілер туралы» ҚР Заңының талаптарын айналып өту мүмкіндігін болдырмайтын тетіктерді пысықтау қажет деп санаймын.