Қазақстан Республикасының Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің төрағасы
М.Т. Омаровқа
Құрметті Марат Талғатұлы!
Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы" 2023 жылғы 1 қыркүйектегі №318 Жарлығымен Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі оны көлік министрлігі мен өнеркәсіп және құрылыс министрлігіне бөлу жолымен қайта ұйымдастырылды.
Осыған байланысты, өнеркәсіп және құрылыс министрлігі Ашық НҚА порталында жарияланған өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің ережесін бекіту туралы Үкімет қаулысының жобасын әзірледі (https://legalacts.egov.kz/npa/view?).
Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің ережесінің жобасында Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің жаңа (бұрын көзделмеген функциялары) функциялары көзделген:
басымды ауыл шаруашылығы машиналары мен жабдықтарының тізбесін қалыптастыру қағидаларын әзірлеу және бекіту;
басымды ауыл шаруашылығы машиналары мен жабдықтарының тізбесін бекіту; (орыс тілінде 517) және 518)тармақшалар).
Басым ауыл шаруашылығы машиналары мен жабдықтарының тізбесін және басым ауыл шаруашылығы машиналары мен жабдықтарының тізбесін жасау қағидаларын бекіту функциялары келесі себептерге байланысты Индустрия және құрылыс министрлігінің құзыретіне жатпайды және кіре алмайды деп есептеймін.
ҚР ӘРПК-нің 41-бабының 3-тармағына сәйкес мемлекеттік органдардың Қазақстан Республикасының заңнамасында өздеріне көзделмеген функцияларды жүзеге асыруына тыйым салынады.
Қолданыстағы заңнамалық актілерде бірде-бір мемлекеттік органда басым ауыл шаруашылығы машиналары мен жабдықтарының қағидалары мен тізбесін бекіту жөніндегі функция көзделмеген.
Сонымен қатар, "құқықтық актілер туралы" ҚР Заңының 14-3-бабының 1-тармағына сәйкес заң олардың негізінде нақты қоғамдық қатынастарды реттеу жүзеге асырылатын қағидаттарды белгілеуге тиіс.
Осы баптың 2-тармағында заңнамалық реттеу қағидаттары оларды іске асырудың нақты тетіктерін ашумен белгіленуге тиіс деп көзделген.
ӘРПК-нің 41-бабының 2-тармағының 3-бөлігінде реттеуші функцияларға мемлекеттік функцияларды жүзеге асыруды нормативтік құқықтық қамтамасыз ету, нормативтік құқықтық актілердің орындалуын тіркеу және талдау, мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру, мемлекеттік активтерді басқару жатады.
"Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы" Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 8 шілдедегі Заңының (бұдан әрі - Заң) 1-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында агроөнеркәсіптік кешен көзделген - ауыл шаруашылығы, балық шаруашылығы өнімдерін өндіруді, дайындауды, сақтауды, тасымалдауды, қайта өңдеуді және өткізуді, сондай-ақ тамақ өнеркәсібін, оларды қазіргі заманауи техникамен, технологиялық жабдықпен, ақшамен, ақпараттық және басқа да ресурстармен қамтамасыз ететін ілеспе өндірістер мен қызмет салаларын, ветеринариялық-санитариялық және фитосанитариялық қауіпсіздікті, ғылыми қамтамасыз ету мен кадрлар даярлауды қамтитын экономика салаларының жиынтығы.
Сонымен, ауылшаруашылық машиналары мен жабдықтары агроөнеркәсіп кешенінің құрамдас бөлігі болып табылады.
Заңның 6 бабының 1 тармағына сәйкес агроөнеркәсіптік кешенді дамыту саласындағы уәкілетті органның құзыретіне мыналар кіреді:
- агроөнеркәсіптік кешен саласындағы техникалық саясаттың негізгі бағыттарын әзірлеу;
- агроөнеркәсiптiк кешен субъектiлерiн техникалық жарақтандыру және ауыл шаруашылығы техникасын дамыту жөнiндегi шараларды әзiрлеу;
- тракторларды және олардың базасында жасалған өздігінен жүретін шассилер мен механизмдерді, оларға арналған тіркемелерді мемлекеттік тіркеу қағидаларын әзірлеу және бекіту;
- субсидиялау қағидаларын әзірлеу және бекіту: агроөнеркәсіптік кешен субъектілеріне кредит беру, сондай-ақ ауыл шаруашылығы жануарларын, техникасы мен технологиялық жабдықтарын сатып алуға лизинг беру кезіндегі сыйақы мөлшерлемелері.
ҚР ӘРПК 36 - бабы 1-тармағының 1-тармақшасында мемлекеттік органдардың ішкі Әкімшілік рәсімдері мемлекеттің барлық мемлекеттік органдары мен лауазымды адамдарының құзыретін нақты ажырату және келісілген жұмыс істеуі жағдайында жүзеге асырылатынын көздейді.
Осылайша, қолданыстағы заңнама ҚР АШМ-ге Ауыл шаруашылығы техникасы, оның ішінде Техникалық саясат, фермерлерді техникалық жарақтандыру және а.ш. машина жасауды дамыту бөлігінде қажетті өкілеттіктер шеңберін бекітеді.
Осыған байланысты, басым ауыл шаруашылығы машиналары мен жабдықтарының тізбесін және басым ауыл шаруашылығы машиналарының тізбесін жасау қағидаларын бекіту функциялары агроөнеркәсіптік кешен саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган қызметінің құрамдас бөлігі болып табылатынын, өйткені олар ауыл шаруашылығында қолданылатын техника саласындағы қатынастарды реттейді.
Мұндай функцияларды Индустрия және құрылыс министрлігіне қандай мақсатпен беру жоспарланып отырғаны белгісіз.
Сонымен қатар, «Құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 24-бабының 1-тармағында заңдар тиісті саланы (саланы) реттеудің негізгі мақсаттарын, міндеттерін, қағидаттарын, құзыреттері мен өкілеттіктерін белгілейтіні көрсетілген.
Заңның осы негізгі ережелерін іске асыру үшін тиісті нормалар заңға тәуелді актілерде егжей-тегжейлі көрсетілуі мүмкін.
Бұл ретте заңға тәуелді нормативтік құқықтық актіде заңдарда белгіленген нормалар шегінен шығатын норманы белгілеуге жол берілмейді.
ӨҚМ-ның ережелер мен тізбені бекітуі ауыл шаруашылығы техникасының басымдылығын реттеу қажеттілігі бөлігінде де, ӨҚМ-да тиісті құзыреттің болмауы бөлігінде де Заңда және Кәсіпкерлік кодексте белгіленген талаптар шеңберінен шығады деп санаймыз.
"Құқықтық актілер туралы" ҚР Заңының 10-бабының 3-тармағына сәйкес төменгі деңгейдегі нормативтік құқықтық актілердің әрқайсысы жоғары деңгейдегі нормативтік құқықтық актілерге қайшы келмеуге тиіс.
Бұдан басқа, ҚР АПК-ның 160-бабында көзделген, Бәсекелестікті қорғау, Қазақстан Республикасының тауар нарықтарындағы адал бәсекелестікті және тауар нарықтарының тиімді жұмыс істеуін қолдау және қолайлы жағдайлар жасау, экономикалық кеңістіктің біртұтастығын, тауарлардың еркін қозғалысын және Қазақстан Республикасындағы экономикалық қызметтің еркіндігін қамтамасыз ету, осы Кодекске сәйкес монополистік қызметті реттеу және шектеу, адал бәсекелестікке жәрдемдесу және Қазақстан Республикасының бәсекелестікті қорғау саласындағы заңнамасын бұзушылықтардың алдын алу, мемлекеттік, жергілікті атқарушы органдардың, мемлекет нарық субъектілерінің қызметін реттеу функцияларын берген ұйымдардың бәсекелестікке қарсы әрекеттерінің және жосықсыз бәсекелестіктің жолын кесу бәсекелестікті мемлекеттік реттеудің мақсаттары болып табылады.
ҚР ҚК 177-бабының 2-тармағының 15) тармақшасына сәйкес жосықсыз бәсеке басқалармен қатар тауарды сатушыны (өнім берушіні) өзгертуге кедергілер жасауды қамтиды.
Ереженің жобаларын бекіту және ӨҚМ тарапынан басым ауыл шаруашылығы машиналары мен жабдықтарының тізбесін жасау фермерлер үшін ауыл шаруашылығы техникасы паркін ауыл шаруашылығы техникасының басқа түріне ауыстыру үшін тосқауыл жасау болып табылады. Егер фермер ұзақ уақыт бойы белгілі бір ауыл шаруашылығы техникасын пайдаланса, онда тізбені бекіту және кейіннен субсидияны ұлғайту оны ауыл шаруашылығы техникасы паркін ауыстыруға итермелейді.
Тармақша 3), 4), 5), 7), 9), 10) және 11) ҚР КК 194-бабы 2-тармағының мемлекеттік, жергілікті атқарушы органдардың, нарық субъектілерінің қызметін реттеу функциялары мемлекетке берілген ұйымдардың бәсекелестікке қарсы әрекеттері (әрекетсіздігі), оның ішінде:
тауарлардың еркін өткізілуіне қатысты тыйым салулар белгілеу немесе шектеулер енгізу, нарық субъектісінің тауарларды өткізуге құқықтарына өзге де шектеулер енгізу;
нарық субъектісіне сатып алушылардың белгілі бір санаты үшін тауарларды бірінші кезекте жеткізу не белгілі бір сатушылардан (өнім берушілерден) тауарларды бірінші кезекте сатып алу немесе басым тәртіппен шарттар жасасу туралы нұсқаулар;
тауарларды сатып алушылар үшін осындай тауарларды ұсынатын нарық субъектілерін таңдауда шектеулер белгілеу;
аумақтық қағидат, тауарларды сату немесе сатып алу көлемі, сатылатын тауарлар ассортименті не сатушылардың (жеткізушілердің) немесе сатып алушылардың құрамы бойынша тауар нарығын бөлуге бағытталған іс-әрекеттер;
нарықтың жекелеген субъектілеріне оларды бәсекелестерге қатысты артықшылықты жағдайға қоятын жеңілдіктер немесе басқа да артықшылықтар беру немесе бәсекелестермен салыстырғанда қызметтің қолайсыз немесе кемсітушілік жағдайларын жасау;
нарық субъектілерін шарттарды басымдықпен жасасуға, тауарларды тұтынушылардың белгілі бір тобына бірінші кезекте жеткізуге не белгілі бір сатушылардан (жеткізушілерден)тауарларды бірінші кезекте сатып алуға тікелей немесе жанама мәжбүрлеу;
нарық субъектілеріне жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау шараларына тең қолжетімділікті ұсынбау.
ҚР АПК-нің 194-бабын бұза отырып, ӨҚМ Ережесінің осы тармақтарын қабылдау өнеркәсіп және құрылыс министрлігі тарапынан бәсекелестікке қарсы іс-қимылдар жасайды және бәсекелестікті шектейді.
Осыған байланысты, ӨҚМ ережесі жобасының 514) және 515) тармақтары жоғарыда аталған заңнамалық актілерге қайшы келеді және мұндай редакцияда қабылданбайды деп санаймыз.
Осыған байланысты өнеркәсіп және құрылыс министрлігіне бекіту ұсынылатын басым ауыл шаруашылығы машиналары мен жабдықтарының тізбесін қалыптастыру қағидаларын әзірлеу және бекіту жөніндегі жаңа функцияларға құқықтық баға беруді және өнеркәсіп және құрылыс министрлігі ережесі жобасының 514) және 515) тармақтарының Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамалық актілеріне сәйкестігі туралы нақты ұстанымды білдіруді сұраймын.
Құрметпен, Б.Нажметдинұл
