Құрметті Еран Жақанұлы!
Құрметті депутаттар мен шақырылғандар!
Үкімет пен жоғары аудиторлық Палатаның 2023 жылғы есептерін қарау бойынша атқарылған жұмыстар туралы есеп беруге рұқсат етіңіз.
***
2023 жылдың қорытындысы бойынша Республикалық бюджеттің негізгі параметрлері түсімдер бойынша 99,9% және бюджет шығыстары бойынша 99,6% деңгейінде орындалды.
Бұл орындалу көрсеткіштеріне "Самұрық-Қазына" ҰӘҚ-дан 1 трлн сомасында дивидендтердің қосымша түсімдерімен табыстардағы алшақтықты ауыстырудың арқасында қол жеткізілді. жалпы сомасы 3,7 трлн теңге және салықтар бойынша артық төлемдер. теңге немесе өсімі 1,5 трлн. бір жылға теңге (2023 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша – 2 173,3 млрд теңге).
Жоспармен салыстырғанда бюджетке салық түсімдерінің нақты көлемінің төмендеуі негізгі экспорттық металдарға (алюминий - 16,6% – ға, мырыш-24% - ға), мұнайға (болжамнан 16,7% - ға немесе 82,6 долларға дейін) бағалардың төмендеуі есебінен қалыптасты. жоспар бойынша баррелінел 99,1) және Теңге бағамын нығайту (жоспар Бір доллар үшін 470 теңге, факт 456,2 теңге).
Жұмыс топтарында талқылау барысында Үкімет өкілдері мен депутаттардың бюджеттің кіріс бөлігін ұлғайту резервтері бар деген ортақ пікірі бар.
Бұл бақыланбайтын экономика мен бейресми жұмыспен қамту көлемінің төмендеуі (9 млн.жұмыспен қамтылған халықтың шамамен 2 млн. адамы), еңбекақы төлеу қорының 50% - т көлеңкеден шығару (15 трлн. теңге 31,6 трлн. теңге). Экономиканың нақты секторын дамыту және инфляцияны тежеу жөніндегі шаралармен бірге бюджетке қосымша кірістер кемінде 3 триллион теңгені құрауы мүмкін.
Анықтама: ХВҚ бағалауы бойынша ҚР - дағы көлеңкелі экономика көлемі ЖІӨ-нің 32,8% -., Үкіметтің бағалауы бойынша-ЖІӨ-нің 18,8% - или немесе 18 трлн. 2022 жылы теңге, 2023 жылғы деректер 2024 жылғы тамызда болады)
Мұнай секторынан Ұлттық қорға түсетін салық түсімдерінің көлемі 4,6 трлн. теңге, бұл 1,6 трлн. теңге жоспардан төмен. Бұл шығындар 2023 жылы 11,4% -. құраған ҰҚ кірістілігі есебінен өтелді (2022 жылы кірістілік теріс-10,4%).
2023 жылдың қорытындысы бойынша мұнай емес тапшылық ковенанттары номиналды түрде сақталып, ЖІӨ-ге 7,3% құрады. Бұл ретте есептеулерде активтерді сатудан бюджетке қосымша түскен дивидендтердің табиғаты ескерілмейді, оларды ескере отырып, бұл көрсеткіш 2030 жылға қарай 6% - дан аспайтын бағдарда 8,2% -. құрайды.
Үкіметтің 2024 жылғы 1 қаңтардағы қарызы 24,9 трлн. теңге. Қарыз құрылымында 72% бюджет тапшылығын қаржыландыруға бағытталған Ішкі қарыз алуды құрайды. Айта кету керек, МБҚ шығару сыйақымен және ҰБ базалық мөлшерлемесін ескере отырып жүзеге асырылады (2023 жылы 16,75 – 15,75%, 2024 жылғы 3 маусымда – 14,5%), бұл Борышқа қызмет көрсету шығындарының айтарлықтай өсуіне әсер етті.
Жалпы, 2023 жылы қарыздарды өтеуге және оларға қызмет көрсетуге 4,3 трлн. теңге немесе бюджеттің барлық кірістерінің 28%.
Бюджет шығыстарының құрылымында барлық шығындардың шамамен 70% - ы өңірлерге субвенциялар мен Борышқа қызмет көрсетуді қоса алғанда, әлеуметтік салаға және жалпымемлекеттік шығыстарға тиесілі. Өңірлерге жалпы трансферттер 7 трлн-нан асты. теңге.
Тиісінше, бюджет кірістерінің сыртқы факторларға тәуелділігі сақталса, осы салалардың осалдығы күшеюі мүмкін.
***
"2023 жылға арналған республикалық бюджет туралы" заң жыл ішінде бір рет нақтыланып, 7 рет түзетілді. Шығыстар шамамен 100 млрд.теңге сомасына орындалмады, оның ішінде 27 млрд. теңге – бұл Үкіметтің резерві бойынша қалдық пен 73 млрд. теңгені игермеуді қоса алғанда, үнемдеу (2022 жылы - 262,6 млрд. теңге).
Қаржы министрлігінде игерілмеудің ең көп сомасы-28 млрд.теңге, оның ішінде Қарыз қаражаты есебінен іске асырылатын шекарадағы өткізу пункттерін жаңғырту және техникалық жарақтандыру жобасы бойынша 22,3 млрд. теңге.
Бұл бюджеттің шығыс бөлігінің орындалуы бойынша жалпы проблемаларды көрсететін нақты мысал: инвестициялық жобалар бойынша жұмыс кестесінен артта қалу, жеткізушілердің шарттық міндеттемелерін орындамауы, келісудің ұзақ рәсімдері.
Қарыз жобаларын іске асыру кезінде бюджеттің жоғары шығындары кезінде тиімділіктің төмендігі мәселесі өткір тұр.
Бұл көбінесе автожол саласына қатысты, онда жобаларды іске асыру мерзімдерін бірнеше рет ұзарту, ЖСҚ қайта қарау, түрлі қайта есептеулер "созылмалы" проблемаларға айналды. Нәтижесінде қарыздарды тартумен жолдарға нақты шығындар бюджетке екі-үш есе қымбатқа түседі.
Мысалы," Шығыс-Батыс "жобасының" Балқаш-Бурылбайтал "учаскесі және" Ұзынағаш-Отар "автожолын қайта жаңарту" жобасы бойынша іске асыру мерзімі 2025 жылға дейін 5 жылға ұзартылды. Екі жыл қатарынан қаражат талап етілмеген және бюджетке қайтарылған" Түркістан қаласының Шығыс айналма жолының құрылысы " жобасымен ұқсас жағдай. ЖСҚ ескіруіне байланысты 2024 жылы сметалық құжаттаманы қайта қарау жоспарлануда.
***
Wap бөлінген қаражат пен нәтижелер көрсеткіштері арасындағы байланыстың болмауының көптеген фактілерін көрсетеді.
Сонымен қатар, мұндай сәйкессіздіктер көп бағытты болуы мүмкін: шығындар азайған кезде көрсеткіштер жақсарады немесе өзгеріссіз қалады, шығындар көбейген кезде олар азаяды немесе өзгеріссіз қалады.
Мәселен, мысалы, туризм және спорт министрлігі бойынша спорттық іс-шараға қатысушылар саны 2 есе азайған кезде, нақты шығындар бұрын бекітілген шығындардан 1,7 есе асып түсті. Және бұл жалғыз факт емес.
ВАП мәліметтері бойынша индикаторлардың көрсеткіштерін жоспарлау көбінесе орындауға ыңғайлы мәндерде жүзеге асырылады. Сонымен қатар, 177 макроиндикатордың 22-сіне қол жеткізілген жоқ және 86-дан орындау туралы деректер жоқ, бұл барлық макроиндикаторлардың 60% - дан астамын құрайды.
Бұл факт бюджеттің атқарылуы бойынша Мемлекеттік органдардың жұмысы туралы толық және объективті ақпараттың жоқтығын көрсетеді.
Мемлекеттік статистика жүйесін жетілдіруді және жүргізіліп жатқан ауқымды цифрландыруды ескере отырып, Үкіметке Ұлттық статистика бюросымен бірлесіп макроиндикаторлардың орындалуын бағалауға байланысты деректерді дайындау мерзімдерін қайта қарау қажет деп санаймыз.
***
Депутаттар бірнеше рет назар аударған квазимемлекеттік сектор қызметінде жүйелі проблемалар сақталуда.
Бірінші. Квази сектор субъектілерінің бюджетке тәуелділігі. 2023 жылы квазимемлекеттік сектор субъектілерін қаржыландыру көлемі 1 трлн-нан асты. теңге. Бұл ретте пайдаланылмаған қаражат көлемі 118,4 млрд. теңгені құрап, 2021 - 2022 жылдар деңгейіне 2,5 есе ұлғайды (46 млрд.теңге).
Екінші. Квазимемлекеттік сектордың сатып алу жүйесі адал бәсекелестікті қамтамасыз етпейді. 2023 жылы бір көзден алу тәсілімен жүзеге асырылған сатып алу көлемі 2022 жылға қарағанда 3 еседен астам, 651 млрд.теңгеден 2,1 трлн. дейін өсті. теңге, жалпы көлемнің 57% -. құрады. Бұл ретте бір көзден сатып алудың 34% - рынке холдингішілік операциялар алады, деп түсіндірді нарықта баламалардың болмауына байланысты квази сектор өкілдері. Бір жыл ішінде нақты түсіндірудің бұл баламалары қайда жоғалып кетті.
Үшінші. Квази сектор субъектілерін дивидендтер төлеуден босату. 2022 жылы квазимемлекеттік сектор субъектілерінің таза кіріс көлемі 33% - ға ұлғайып, 2,5 трлн құрады. теңге. Өз кезегінде бюджетке дивидендтер түрінде 261,2 млрд.теңге түсті (активтерді сатудан түскен қосымша дивидендтерді есептемегенде), бұл таза табыстың 10,4% -. құрайды. 2022 жылы бұл көрсеткіш 12,7% құрады.
Көрсетілген фактілерді ескере отырып, Самұрық-Қазына мен Бәйтеректі қоса алғанда, квазимемлекеттің барлық субъектілерінен бюджетке төленуге жататын дивидендтер мөлшері бойынша заң деңгейінде және таза табыстың кемінде 50% көлемінде қатаң көрсеткіштер белгілеу мәселесін қою қажет деп санаймыз.
***
Жыл сайын депутаттар түрлі зерттеулер, сауалнамалар жүргізуге және консалтингтік қызметтер көрсетуге бөлінетін бюджет қаражатын пайдаланудың тиімділігі туралы мәселе көтереді. Бұл шығыстар бюджет жобаларын қарау барысында депутаттардың бастамасы бойынша бірнеше рет қысқартылды.
Осыған қарамастан, 2023 жылы консалтингтік қызметтер мен зерттеулерге ақы төлеу шығындары 2 еседен астам өсті (МНВО 2,2 есе, ДСМ 2,3 есе).
Көбінесе зерттеулер жүргізу және консалтингтік қызметтер көрсету арқылы мемлекеттік органдар өздерінің функционалдық міндеттерін ведомстволық бағынысты ұйымдарға береді.
Жағдай мемлекеттік қызметшілер бюджет шығындарына нақты байланыстыра отырып, сапалық индикаторларды қалыптастыра алмайтындай немесе өз жұмысының Талдамалық бөлігін қамтамасыз ете алмайтындай етіп қалыптасады.
Еңбекақы төлеудің факторлық-балдық жүйесіне көшу іс жүзінде мемлекеттік қызметшілер жұмысының тиімділігіне әсер етпеді, бұл ретте екі жыл ішінде көтермелеу ретінде қосымша ақшалай төлемдер 2 есеге өсті.
Осыған байланысты Үкімет Мемлекеттік қызмет істері агенттігімен бірлесіп, мемлекеттік аппарат жұмысының тиімділігін арттыру жөніндегі жаңа тәсілдерді әзірлеп, енгізуі қажет, бұл мемлекеттік органдарға өздерінің функционалдық міндеттерін бөгде ұйымдарды тартпай-ақ орындауға мүмкіндік береді.
***
Жұмыс тобының отырыстарында Үкіметтің есебін қарауды қорытындылай келе, жоспарлау, әлсіз әкімшілендіру және ведомствоаралық өзара іс-қимыл кезеңінде сапасыз пысықтау түріндегі бюджеттің тиімсіз атқарылу факторлары сақталатынын атап өткен жөн.
Құрметті отырысқа қатысушылар!
Парламент Мәжілісінің барлық комитеттері есептер бойынша оң қорытындылар ұсынды. Комитеттерден алынған ескертулер комитеттің қорытындысында көрсетілген.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Үкіметтің және жоғары аудиторлық Палатаның 2023 жылғы талқыланған есептерін Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенатына жіберу ұсынылады.
Қолдау сұраймын.
