Қазақстан Республикасы Президентінің көмекшісі – Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы Ғ.Д. Нұрдәулетовке
Мемлекеттік шекара мәселелері туралы
Құрметті Ғизат Дәуренбекұлы!
Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасы бойынша қазіргі уақытта мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге уәкілетті мемлекеттік органдар, оның ішінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі реформалануда. Осыдан 10 жыл бұрын, 2012 жылы «Арқанкерген» шекара заставасындағы төтенше жағдайдан кейін Қазақстан Республикасының Президенті Шекара қызметін реформалауды талап етті. 2012-2014 жылдар кезеңінде шекара қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы уәкілетті органдардың қызметтік-жауынгерлік қызметін реттейтін негізгі құқықтық актілерді дайындау және шығару бойынша үлкен жұмыстар атқарылды.
«Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы туралы» Қазақстан Республикасының жаңартылған Заңына (2013 жылғы 16 қаңтардағы № 70-V) (бұдан әрі – Заң) қол қойылды.
Осы Заңның негізінде көптеген нормативтік құқықтық актілер (Үкіметтің қаулылары, уәкілетті органдардың бұйрықтары) шығарылды.
10 жыл өтті. Алайда, шекара қызметінің көптеген мәселелері шешілген жоқ. Осыдан 10 жыл бұрын көтерілген мәселелер қазір де көтерілуде (шекара қауіпсіздігінің төмендігі, техникалық жабдықталуының жеткіліксіздігі, Мемлекеттік шекара объектілері инфрақұрылымының нормативтік талаптарға сәйкес келмеуі).
Шекарашылардың мәселесін шекарашылардың өздерінен басқа ешкім шешкісі келмейтін сияқты (жағдайдың үмітсіздігіне байланысты шекарашылар билікке проблемалық мәселелерді көтеруді тоқтатты).
Бұл ретте шекара саясаты – Қазақстан Республикасы Үкіметінің және уәкілетті органдардың шекара қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, Қазақстан Республикасының егемендігіне, тұтастығына және аумағына қол сұғылмаушылыққа қол сұғудың алдын алуға және жолын кесуге бағытталған келісілген, үйлестірілген қызметі (Заңның 4-бабы).
Қазақстан Республикасының шекара саясатын қалыптастыру бойынша ұсыныстарды әзірлеуді Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Мемлекеттік шекара комиссиясы жүзеге асырады. Мемлекеттік шекара комиссиясының құрамы, өкілеттіктері мен қызметінің тәртібі Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі бекіткен ережеде айқындалды (Заңның 4-бабы).
Мемлекеттік шекараны қорғау жөніндегі шаралар оның учаскелерінің санаттары ескеріле отырып қабылданады (Заңның 8-бабы).
Мемлекеттік шекараны орналастыру Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
Мемлекеттік шекараның инфрақұрылымы Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен оның учаскелерін санаттарға бөлу негізінде белгіленеді (Заңның 11-бабы).
Қазақстан Республикасының Үкіметі өз құзыретіне сәйкес Мемлекеттік шекараны қорғауды қамтамасыз ету мәселелері бойынша нормативтік құқықтық актілер шығарды. Негізгі құжаттар мыналар:
1) Мемлекеттік шекараның инфрақұрылымын белгілеу қағидалары;
2) Мемлекеттік шекараны санаттау қағидалары;
3) Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Мемлекеттік шекара комиссиясының ережесі.
Мемлекеттік шекараны санаттарға бөлу қағидаларына сәйкес Мемлекеттік шекара ағымдағы жағдайды ескере отырып, мыналарға бөлінеді:
1) Мемлекеттік шекараның қалыпты учаскесі;
2) Мемлекеттік шекараның проблемалық учаскесі;
3) Мемлекеттік шекараның өткір проблемалық учаскесі.
Мемлекеттік шекараны қорғау және күзету үшін шекара учаскелерінің санаттары бойынша жеке құрамның тиісті саны бар шекара заставаларының нақты саны (бірінші, екінші және үшінші санаттағы шекара заставалары) құрылады. Бұл ретте әрбір шекара заставасы үшін ерекше қорғалатын аумақтардың ұзақтығы белгіленеді. Бұл теорияда. Бірақ іс жүзінде көбісі нормативтік көрсеткіштерге сәйкес келмейді. Шекарашылардың тығыздығын арттырудың орнына, белгісіз себептермен қолданыстағы шекара заставалары жабылып, заставалардың жеке құрамы қысқартылды. Шекарашылардың проблемалары: бақылаусыз өтулер, шекарадағы серпілістер осыдан.
Жағдайды 2020 жылы Шекара қызметін реформалау қиындата түсті. Маңызды аудандарда мемлекеттік мекемелер (жауынгерлік шекара отрядтары) жойылды.
Бұлай жалғастыра беруге болмайды.
Үкімет Мемлекеттік шекараны нығайту мәселелері бойынша берілген тапсырмалардың орындалуын тексеруі қажет.
Жоғарыда баяндалғанның негізінде, аталған проблемаға Қауіпсіздік кеңесі тарапынан мына мәселелер бойынша ақпарат беруіңізді сұраймын:
1) Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Мемлекеттік шекара комиссиясы жұмысының тиімділігін бағалау. Комиссия отырысында қандай өзекті мәселелер қаралды? Комиссия шешімдерін уәкілетті мемлекеттік органдардың орындау дәрежесі қандай?
2) Мемлекеттік шекараны санаттау ережесінің нормаларын пайдалану тәртібін бағалау. Құрылатын шекара заставалары санының нормаларына сәйкестік дәрежесі, оның ішінде олардың штаттық саны (норма бойынша құрылады деп болжануда, қазіргі уақытта құрылуда, шекара заставалары мен жеке құрамның нормативтік санының пайызы). Мемлекеттік шекараны күзетудің техникалық құралдарымен шекара заставаларының кадрлық құрамын бөлек бағалау;
3) Мемлекеттік шекараның инфрақұрылымын белгілеу қағидасының нормаларын пайдалану тәртібін бағалау. Мемлекеттік шекара және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметі инфрақұрылым объектілерінің нормативтік көрсеткіштеріне сәйкестік дәрежесін айқындау.
Құрметпен,
Депутат Б. Смағұл
